RUS FATMA KAYA (1933- 2006)

Rus Fatma, diğer adıyla Foto Fatoş; Samsun’da yaşamış, ilk kadın fotoğraf sanatçılarından biridir. Renkli kişiliği, kitaplara ve kendini geliştirmeye olan merak ve azminin yanı sıra fotoğraf çekmeye duyduğu derin tutku, hikayesinin bugüne kadar taşınmasını sağlamıştır.

Fatma Kaya; Rusya’da dünyaya gelmiş, 1933 yılında yaklaşık olarak 14 yaşlarında iken ailesi ile beraber babasının memleketi olan Alaçam’a yerleşmiştir. Genç kızlık dönemlerine rastgelen bu göç süreci onun için çeşitli zorlukları da beraberinde getirmiştir. Hem doğduğu toprakları terk etmek hem de hiç tanımadığı bir şehre adapte olmak zorunda kalmıştır.

Fatma Kaya’nın kitaplarla arasının iyi olduğu ve kendini geliştirmeye, öğrenmeye, keşfetmeye açık bir kişiliği olduğu bilinmektedir. Rusya’da doğmuş olması ve belirli bir yaşa kadar orada eğitim görmesi Fatma’nın hem Rus edebiyatına hem de dönemin etkin ideolojilerinden biri olan komünizme ilgi duymasına neden olmuştur.  Tolstoy ve Nâzım Hikmet gibi isimler en sevdiği yazarların başında gelmektedir. Başka bir ülkeden gelmesi nedeniyle yaşıtlarıyla iyi ilişkiler kuramaması ve yabancı olduğu için dışlanması nedeniyle, kendini tamamen kişisel gelişimine ve kitaplarına adamıştır. Komünizme olan ilgisi nedeniyle Fatma Kaya’nın daha sonraları Köylü İşçi Partisi’ne üye olduğu ve Samsun’un merkezine sık sık gidip geldiği görülmektedir.

Bu gidiş gelişler sırasında partiden bir arkadaşı onu fotoğraf sanatıyla tanıştırmış, o günden sonra fotoğraf çekmek Fatma için vazgeçilmez bir tutku haline gelmiştir. Zamanla fotoğrafçılıkta kendini ilerletmeyi başaran Fatma, kendine evin bir odasında fotoğraf stüdyosu oluşturmuş ve bölgedeki insanların fotoğraf çektirmek için başvurduğu kişi haline gelmiştir. İnsanların talepleri üzerine işlerini büyüten Fatma, daha sonraları kasabanın merkezinde bir fotoğraf stüdyosu açmıştır. Dönemin şartları içerisinde değerlendirildiğinde genellikle erkeklerin yaptığı bir mesleği icra etmesinin yanı sıra işinde başarılı olduğu ve fotoğraflarıyla insanların beğenisini kısa sürede üzerine topladığı yadsınamaz bir gerçektir.

Ancak bu olumlu hayat koşulları çok uzun sürmemiştir. Okuduğu kitaplar, benimsediği ideoloji ve katıldığı toplantılar nedeniyle dönemin politik koşullarında Rus ajanı olmakla suçlanmış ve 6 aylık bir süreci hapishanede geçirmiştir. Bu dönem Soğuk Savaş’ın etkilerinin tüm dünyada yoğun bir şekilde hissedildiği dönemlere denk gelmektedir. Türkiye de Batı Blok’una olan yakınlığı nedeniyle dönemin siyasi atmosferinden oldukça etkilenmiş ve antikomünist politikaları uygulamaya koymuştur. Siyasi iklimin sert geçtiği bu yıllar bazı kesimlerin cezalandırıldığı ve sıkı politikaların uygulandığı yıllar olmuştur. Rus Fatma da bu siyasi iklimin etkilerini kendisinde derin yaralar açan acı bir tecrübeyle deneyimlemiştir. Hapis yıllarının ardından yaşadığı psikolojik bunalım nedeniyle ailesi tarafından tedavi olmak üzere İstanbul’a getirilen Fatma, burada gördüğü tedavinin ardından eski sağlığına kavuşmuş ve kaldığı süre boyunca İstanbul’u çok beğenmiştir. Bundan sonraki hayatını İstanbul’da geçirmeye karar veren Fatma için ailesini ikna etmek kolay olmasa da, kararlılığından vazgeçmemiş ve sonunda ailesiyle beraber İstanbul’a yerleşmiştir.


Soldan sağa- Behzat Ay, Aziz Nesin, Nermin Ay, Rus Fatma, Meral Çelen (Aydan Ay Arşivinden)

İstanbul’a yerleşmesinin ardından bir fotoğrafçı dükkanı açmış, işinde kendini ilerletmiş ve kısa sürede çevredekiler tarafından benimsenmiştir. Aynı zamanda genç yeteneklere de destek veren bir işletme haline getirdiği fotoğraf stüdyosunda güzel işler çıkarmış, fotoğraflarıyla adını duyurmayı başarmıştır. Anne ve babasını yaşlılık ve hastalıklar nedeniyle kaybeden Fatma, yaşamına yalnız başına devam etmiştir. 72 yaşında huzur evine yerleşen Rus Fatma, namı diğer Foto Fatoş, kısa bir süre sonra hayatını kaybetmiştir. Geride ise çektiği fotoğraflar ve hayatlarına dokunduğu insanlar kalmıştır.

Kaynakça
Yılmaz, Recep. Foto Fatoş, Rus Fatma'nın Hikayesi, Erişim Adresi: http://www.karadenizrumeli.com/kultur-sanat/foto-fatos-rus-fatmanin-hikayesi/386/ Erişim Tarihi: 19.03.2022